Güneşten gelen radyasyon, görebildiğimiz ışığı ve ısı olarak hissedebildiğimiz kızılötesi radyasyonun yanı sıra görünmez ultraviyole (UV) radyasyonu da içerir.
Çok kısa dalga boyundaki UV (UVC) radyasyonu, atmosferin üst kısmındaki ozon tabakası tarafından tamamen emilir ancak kısa dalga boyundaki UV (UVB) ve uzun dalga boyundaki UV (UVA) radyasyonunun bir kısmı Dünya yüzeyine ulaşır. UVB insan cildinde D Vitamini sentezi için gereklidir, ancak UVB ve UVA cilde zarar verir ve uzun vadede cilt kanserlerine yol açabilir.
Güneşe aşırı maruz kalmaktan kaçınmak neden önemlidir?
Güneşten gelen UV radyasyonu ciltte uzun vadede cilt kanserlerine yol açabilecek hasara neden olur. Cilt kanseri, dünya çapında ağırlıklı olarak açık tenli popülasyonlarda en sık görülen kanserdir ve görülme sıklığı son yıllarda önemli ölçüde artmıştır.
Cilt kanserinin farklı türleri vardır. Melanom pigment üreten hücrelerden kaynaklanır ve en az görülen tür olmasına rağmen en agresif olanıdır. Melanom dışı cilt kanserinin iki ana türü vardır: bazal hücreli karsinom (BCC) ve skuamöz hücreli karsinom. BCC, dünya çapında açık tenli popülasyonlarda en sık görülen kanserdir. BCC çok nadiren yayılır (metastaz yapar) daha çok yüz gibi vücudun açıkta kalan bölgelerinde oluşur. SCC daha az yaygındır ancak kanser tespit edilmeden önce yayıldığında ölümcül olabilir.
UV radyasyonuna maruz kalmanın cildiniz üzerinde birçok olumsuz etkisi vardır; bunların en tehlikelileri bronzlaşma veya yanmadır.
Ne kadar süre ve miktar “aşırı güneşe maruz kalmak” demektir?
Güneşe maruz kalmak cildinize bir miktar zarar verir. Genellikle vücudunuz bu hasarı onarabilir. Ancak hasar ciddiyse bu giderek zorlaşır.
“Çok fazla güneş”in kesin bir tanımını vermek zordur çünkü bu, cilt tipiniz, mevsim ve bulunduğunuz yer gibi kriterlere bağlıdır. Güneşe maruz kalma süresi uzadıkça hasar miktarı artar ve yazın öğle saatleri gibi güneşin çok kuvvetli olduğu saatlerde, hasar daha yoğun olacaktır. Örneğin ilkbahar ve yaz aylarında öğle saatlerinde 6 UV indeks değeri, açık tenlilerde 10-15 dakika içinde güneş yanığına sebep olacaktır.
Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde sık görülen güneş yanıkları, yaşamın ilerleyen dönemlerinde cilt kanserine yakalanma riskindeki belirgin artışla ilişkilidir. Bu sebeple riskin daha da büyümesini engellemek için dört mevsim güneş koruyucu kullanmak büyük önem taşımakta.
Çocukların ve gençlerin güneşe çok fazla maruz kalmaktan kaçınması neden özellikle önemlidir?
UV ışınlarına maruz kalmanın verdiği hasar kümülatiftir ve zamanla cilt kanseri riskinizi artırır. Vücudunuz cilt hücrelerindeki DNA hasarının bir kısmını onarabilse de tamamını onaramaz. Onarılmayan hasar zamanla birikir. Bu sebeple aşırı güneşe maruz kalmaktan kaçınmak her yaşta önemlidir. Ancak cildiniz ne kadar erken yaşta maruz kalırsa, hasarın birikmesi de o kadar fazla zaman alacaktır. Üstelik çocuk cildinin üst tabakasındaki kök hücreler (cilt kanserinden sorumlu olabilecek hücreler) yetişkinlere kıyasla cilt yüzeyine daha yakın olduğundan çocukları ultraviyole (UV) radyasyonuna karşı korumak çok daha büyük önem taşımaktadır. Özellikle 1 yaşına kadar olan çocuklarda çok dikkatli olunmalı ve 6 aylık oluncaya kadar güneş çıkarılmamalı, 6 aydan sonra da mutlaka güneş koruyucu önlemler alınmalıdır.
“Sağlıklı bronzluk” diye bir şey var mı?
Cildin bronzlaşması, güneşten gelen ultraviyole (UV) radyasyonun veya yoğun yapay UV kaynaklarının (solaryum gibi) neden olduğu hasara karşı cildin gösterdiği koruyucu bir reaksiyondur. Bu nedenle bronzlaşmış bir cilt, güneş hasarının bir işaretidir ve “sağlıklı bronzluk” diye bir şey yoktur. Güneşe maruz kalma yoğun ve uzun süreli ise güneş yanığı gelişir.
Güneşe maruz kalmak ayrıca benlere, çillere neden olur ve uzun vadede cildin yaşlanmasına neden olur. UV ışınlarına maruz kalma nedeniyle cilt yaşlanırsa kalınlaşacak, elastikiyetini daha çabuk kaybedecektir. Yaşlılık lekeleri, kırışıklık oluşumu yanı sıra ve en büyük tehdit olan cilt kanseri riski de gelişebilecektir.
Güneş ne zaman en güçlüdür?
Güneşten Dünya yüzeyine ulaşan ultraviyole (UV) radyasyonun miktarı ve buna bağlı olarak UV indeksi günün saati, mevsim, coğrafya gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.
UV radyasyonu genellikle öğle saatlerinde birkaç saat boyunca en güçlüdür ve sabahın erken saatlerinde ve öğleden sonra/akşam geç saatlerinde daha az güçlüdür.
Yaz aylarında, Kuzey Yarım Küre’de günlük toplam UV radyasyon miktarının yaklaşık %20-30’u 11:00 ile 13:00 arasında, %75’i ise 9:00 ile 15:00 arasında görülmektedir.
Dünya yüzeyindeki UV radyasyonunun gücünü etkileyen diğer önemli faktörler şunlardır:
- Coğrafi enlem (yıllık UV dozları ekvatordan uzaklaştıkça azalır).
- Rakım (Genel olarak rakımın her 300 metre artması, güneş ışığının güneş yakma etkinliğini yaklaşık %4 oranında artırır).
- Yüzey yansıması (Ör. kar, su) (kar, UV’nin %85’ini, su ise yaklaşık %5-10’unu yansıtır; yansıyan UV, cilde doğrudan gelen UV kadar zarar verebilir).
- Bulutlar (Dünya yüzeyine ulaşan UV radyasyonunun bulutlar tarafından bir miktarı filtrelense de bu; bulutların kalınlığına, yoğunluğuna ve şekline bağlıdır).
- Hava kirliliği (bulutlar gibi, hava kirliliğinden kaynaklanan kentsel duman da Dünya yüzeyine ulaşan UV radyasyonunun miktarını değiştirir).
Bulutlu bir günde veya şemsiye altında güvende miyim?
Bulutlu veya sisli bir günde, UV radyasyonunun %80’e kadarı bulutlardan veya sisten geçtiği için yine de güneş yanığına maruz kalabilirsiniz.
Plajda şemsiye UV radyasyonunun yaklaşık %40-50’sini engeller. Geri kalanı ise şemsiyenin içinden geçerek ya da kumdan yansıyarak tene ulaşıyor.
UV İndeksi nedir?
UV İndeksi, belirli bir günde belirli bir yerde güneşten gelen ultraviyole (UV) radyasyonunun miktarını/yoğunluğunu ifade eder. Pek çok ülkede, özellikle yaz aylarında, güneşin yoğunluğu ve ihtiyaç duyulan güneşten korunma önlemlerinin seviyeleri hakkında kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla günlük hava durumu tahminleri rapor edilmektedir. İnternetteki birçok hava durumu tahmini UV İndeksi hakkında bilgi içerir.
Bazı insanlar güneşten daha mı fazla risk altında? Cilt tipim, saç rengim, göz rengim önemli mi?
Evet. Açık tenli insanlar, koyu tenli insanlara göre güneşte daha çabuk etkilenirler. Cilt tipleri temelde altı ana gruba ayrılır.
Cilt tipinizi tanımlamanızda size yol gösterebilecek bazı özellikler, en hassastan en az hassasa doğru sıralanarak aşağıda verilmiştir:
- Cilt çok kolay yanar ve asla veya hemen hemen hiç bronzlaşmaz.
- Cilt kolayca yanar ve yavaş bronzlaşır.
- Cilt kolay kolay yanmaz ve bronzlaşır.
- Cilt neredeyse hiç yanmaz ve kolayca bronzlaşır (Akdeniz cilt tipi).
- Cilt asla yanmaz, doğal olarak daha koyu cilt (Asya cilt tipleri).
- Cilt asla yanmaz, doğal olarak koyu renkli cilt (Negroid cilt tipleri).
| Doğal Ten Rengi | UV Duyarlılığı | Cilt Kanseri Riski | |
|---|---|---|---|
| Tip 1 | Çok açık renkli, soluk beyaz, açık renkli veya kızıl saçlı, sıklıkla çilli | Cilt çok kolay yanar ve asla veya neredeyse hiç bronzlaşmaz. | En büyük cilt kanseri riski |
| Tip 2 | Açık ve beyaz tenli, açık renk saçlı ve renkli veya kahverengi gözlü. | Cilt kolayca yanar ve yavaş bronzlaşır | Yüksek cilt kanseri riski |
| Tip 3 | Açık kahverengi, koyu buğday tenli, koyu saçlı ve kahverengi veya yeşil gözlü | Cilt kolay kolay yanmaz ve bronzlaşır | Yüksek cilt kanseri riski |
| Tip 4 | Orta kahverengi, kahverengi gözler ve koyu saç | Cilt neredeyse hiç yanmaz ve kolayca bronzlaşır (Akdeniz cilt tipi) | Düşük Cilt kanseri riski |
| Tip 5 | Koyu kahverengi, kahverengi gözler ve koyu saç | Cilt asla yanmaz, doğal olarak daha koyu cilt (Asya cilt tipleri) | Cilt kanserleri nispeten nadirdir, ancak ortaya çıkanlar genellikle daha geç, daha tehlikeli bir aşamada tespit edilir. |
| Tip 6 | Derin pigmentli koyu kahverengiden siyaha, koyu kahverengi gözler ve siyah saçlar | Cilt asla yanmaz, doğal olarak koyu renkli cilt (Negroid cilt tipleri) | Cilt kanseri görülme sıklığı nispeten nadirdir, ancak genellikle daha geç, daha tehlikeli bir aşamada tespit edilir. |
Cilt kanseri gelişme riskinin artmasıyla ilgili diğer önemli faktörler şunlardır:
- Cildinizdeki benlerin sayısı (büyük sayılar melanom riskinizi artırır) ve atipik görünümlü benler.
- Anne-babada ailede cilt kanseri.
- Çok fazla UV ışınlarına maruz kalmaktan dolayı hasar görmüş cilt (yaşlılık lekeleri olan, elastikiyetini kaybetmiş, çok kırışmış cilt).
Saç renginiz ve göz renginiz cilt tipinizle ilişkilidir. Örneğin kızıl saçlı, mavi gözlü insanlar genellikle UV radyasyonuna karşı siyah saçlı, kahverengi gözlü insanlara göre daha duyarlıdır.
Günlük hayatta, açık havada yapılan aktivitelerde veya tatilde kendimi ve çocuklarımı güneşten nasıl koruyabilirim?
Güneş yaşam ve mutluluk kaynağı. Açık havada olmak keyifli ve sağlıklıdır. Ancak dışarıda geçirdiğiniz vakit boyunca cildinizin ultraviyole (UV) radyasyonu tehdidine karşı savunmasız olduğunu unutmayın. Bu nedenle tüm açık hava etkinlikleri sırasında (spor, bahçe işleri, bisiklete binme, yürüyüş, güneşlenme, yüzme vb.) cildinizi korumanız önemlidir.
Cildinizi korumanın en iyi yolu, özellikle yaz aylarında ve saat 11:00 ile 15:00 arasında doğrudan güneş ışığından kaçınmaktır. Kendinizi korumanın en iyi yolu gölgede kalmaktır. Güneşe çıkacaksanız uzun kollu bol giysiler ve geniş kenarlı şapka giyilmelidir. Güneş ışınlarından en iyi korunma, sıkı dokunmuş kumaşlardan yapılan giysilerle sağlanır (Kot kumaşı en yüksek UPF değerine sahiptir). UV korumalı güneş gözlükleri gözlerinizi güneş ışığının zararlı etkilerine karşı korur.
Güneş kremleri güneşte kalma sürenizi uzatmak için değil, kaçınılmaz olduğunda sizi güneşe doğrudan maruz kalmaktan korumak için kullanılmalıdır. Güneş koruyucu kremin uyguladıktan sonra korunduğunuzu düşünerek güneşte kalma sürenizi uzatmayın.
Genellikle günlük aktiviteler için güneş koruma faktörü (SPF) en az 15 olan güneş koruyucuların kullanılması, yaz aylarında ise 30 veya daha yüksek bir SPF kullanılması tavsiye edilir. Güneş koruyucular bazı faktörlere bağlı olarak zamanla etkisini yitirebilir ya da güneş koruyucunuz giysiler, havlular ya da ter yoluyla deriden silinebilir. Bu yüzden güneşte kalacaksanız her 2 saatte bir yeniden uygulamanız önemlidir.
Açık havada çalışan biri olarak güneşten korunmaya ihtiyacım var mı?
Evet. Açık havada çalışanlar, örneğin inşaat işçileri veya tarım çalışanları, genellikle tüm yıl boyunca yoğun bir şekilde güneşe maruz kalırlar. Bu nedenle açık havada çalışanlar, koruyucu giysiler kullanarak, uygun güneş kremleri uygulayarak ve mümkünse gölge sağlayarak kendilerini dikkatli bir şekilde korumalıdır.
Güneşe maruz kalma nedeniyle açık havada çalışanların melanom dışı cilt kanserine yakalanma riski daha yüksektir.
Solaryum neden tehlikeli?
Solaryum makinaları ultraviyole (UV) radyasyon yayacak şekilde tasarlanmış makinelerdir. Solaryumda bronzlaşmak, daha sonra güneşte bronzlaşmak için daha iyi bir temel sağlamaz ve güvenli bronzlaşma diye bir şey yoktur. D vitamini seviyenizi artırmak için solaryum bir işe yaramaz ve kesinlikle önerilmez. Bronzlaşma yataklarında çoğunlukla UVA ve daha küçük dozlarda UVB yayan floresan ampuller kullanılır. UVA radyasyonu, doğal güneş ışığında UVA’dan üç kat daha yoğundur ve hatta UVB yoğunluğu parlak güneş ışığının yoğunluğuna bile yaklaşabilir.
Çok fazla güneşten kaçınırsam D vitamini eksikliği konusunda endişelenmeme gerek var mı?
D vitamini önemlidir, ancak genellikle açık havada geçirilen azıcık bir zaman bile eksiklikleri önlemek için yeterlidir. Düzenli olarak dışarıya çıkan sağlıklı bir insansanız D vitamini üretiminiz yeterlidir bu nedenle fazla güneşten kaçınma endişesine kapılmayın.
D vitamini güneş ışığına maruz kaldığında ciltte çok hızlı bir şekilde üretilir; D vitamini seviyenizi korumak için ekstra güneşe maruz kalmanıza gerek yok. Örneğin ilkbahar ve yaz aylarında her gün öğle saatlerinde yaklaşık 10-15 dakika dışarıda olmak (yüzünüz, kollarınız ve bacaklarınız korumasız olarak) genellikle yeterli D vitamini üretimi için yeterlidir.
